نرم‌افزار MAXQDA

مقدمه

تحلیل داده‌های کیفی کار تخصصی است. بسیاری از اساتید معمولاً همکاران، پژوهشگران و دانشجویان را به استفاده از روش دستی برای تحلیل داده‌های کیفی و کدگذاری آن‌ها توصیه می‌کنند. روش دستی یکی از راه‌های اساسی برای کدگذاری و تحلیل داده‌های کیفی است. یکی از معایب روش دستی این است که فرآیند کار و زمان لازم برای انجام کار را طولانی می‌کند. هچنین روش دستی، دسترسی همزمان به کدها، قطعات کدگذاری شده و مصاحبه‌ها را فراهم نمی‌کند. خصوصاً زمانی تعداد اسناد و کدها زیاد باشد این مشکل بیشتر خود را نشان می‌دهد. بنابراین در پاسخ با این چالش‌ها، شرکت‌هایی اقدام به ساخت نرم‌افزارهای کامپیوتری برای کمک به پژوهشگران کردند.

استفاده از نرم‌افزار جهت کدگذاری داده‌های کیفی، این امکان را برای پژوهشگران فراهم کرده تا به صورت همزمان کدها، قطعات کدگذاری شده و مصاحبه‌ها را در اختیار داشته باشند. همچنین با چند حرکت ساده، به همه موارد مورد نظر در ارتباط با یک کد خاص دسترسی داشته باشند. یکی از نرم افزارهای کدگذاری داده‌ها‌ی کیفی نرم افزار MAXQDA است.

معرفی اولیه

نرم افزار MAXQDA (Qualitative Data Analysis) نرم افزاری حرفهای برای تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده توسط روش‌های کیفی و ترکیبی است. این نرم افزار محدود به یک رویکرد پژوهشی یا روش نیست. در تحلیل دادههای به دست آمده از نظریه داده بنیاد، گروه‌های متمرکز، پدیدارشناسی، قوم نگاری، تحلیل گفتمان، تحلیل روایت و تحلیل محتوای کیفی میتوان از این نرم افزار استفاده کرد. این نرم افزار سازگاری بالایی با زبان فارسی دارد که باعث شده مورد اقبال پژوهشگران ایرانی بوده و نسبت به سایر نرم افزار‌ها‌ی مشابه مانند NVivo و Atlasti بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.

قابلیت‌های نرم افزار MAXQDA

قابلیت وارد کردن اسناد مختلف به نرم افزار: مانند اسناد متنی، pdf، صوتی، ویدئوی، تصویری، کامنت‌های یوتیوب، اسناد صفحه گسترده، جداول و … . موارد مختلفی را می‌توانیم وارد نرم‌افزار MAXQDA کرده و کار کدگذاری و تحلیل را روی این داده‌ها انجام بدهیم.
کدگذاری به روش‌های مختلف در نرم‌افزار MAXQDA
بازیابی کردن یا مراجعه مجدد به قطعات کدگذاری شده
میتوان به صورت همزمان مصاحبه‌ها، اسناد، کدها و قطعات کدگذاری شده را در یک فضا در اختیار داشته و به راحتی بین آنها جابهجا شد. کدها را به صورت نزدیک به نزدیک و به صورت دور به دور کنار هم در داخل طبقات با هم مقایسه کرده و کار تحلیل را به شکل خیلی ویژه انجام داد.
مختص به رشته خاصی نبوده و برای رشته‌های مختلف قابلیت استفاده دارند. رشته‌ها‌یی مثل مدیریت، پرستاری، مامایی، علوم انسانی، علوم سیاسی، علوم اجتماعی، زبان انگلیسی، زبان فارسی و هر حوزهای که روی داده‌ها‌ی کیفی کار کنند، می‌توانند جهت تحلیل و کدگذاری داده‌ها‌ از این نرم‌افزار استفاده کند.

فرآیند کاربرد

پنجره‌ها‌ی نرم افزار MAXQDA

بعد از باز کردن محیط نرم افزار، با کلیک بر روی New Project چهار پنجره برای شما باز می‌‌شود که امکان تغییر چینش و اندازه و بستن آن‌ها‌ وجود دارد:

Document system

از این قسمت برای وارد کردن فایل‌ها‌ی مختلف (عکس، عکس ورد، PDF و…) استفاده می‌شود. تغییر فونت متن قبل از وارد کردن آن راحت تر است. البته با فعال کردن قسمتEdit mode، امکان اصلاح فونت وجود دارد ولی دقت شود که برای کدگذاری این قسمت باید غیرفعال شود.

برای وارد کردن فایل‌ها‌ی مختلف دو راه وجود دارد:

از قسمت Import، بر روی بخش Texts, Pdfs, tables کلیک کرده و فایل مورد نظر را انتخاب میکنیم.
گرفتن و کشیدن فایل مورد نظر به داخل محیط نرم افزار

از طریق قسمت Sets در Document system میتوان دسته بندی و طبقه بندی کرد که برای حجم بالای فایل‌ها‌ مفید است.

Code system

این قسمت کد‌ها‌ی اعمال شده را نمایش می‌‌دهد.

Document Browser

برای انتخاب فایلی که برای کدگذاری مد نظر ما هست (با دوبار کلیک روی آن) مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

Retrieved segments

این قسمت به اصلاح کد‌ها‌ در حجم بالای فایل‌ها‌ کمک می‌‌کند.

شروع کد گذاری

بعد از مطالعه اولیه، نشانه‌ها در قالب مفاهیم دسته‌بندی می‌شوند مجدداً مفاهیم ذیل مقوله‌ها دسته بندی می‌شوند. مقوله‌ها‌ نیز ذیل تم تعریف می‌‌شوند.

قسمتی از متن که تشخیص داده شده کد است انتخاب شده و روی آن کلیک راست می‌کنیم. برای اعمال کدگذاری سه راه وجود دارد:

از طریق قسمت With New Code، می‌‌توان کد را نامگذاری کرده و حتی برای آن رنگ انتخاب کرد.
از طریق قسمتIn Vivo، دقیقا همان متنی که انتخاب شده نام گذاری می‌‌شود؛ پس باید کلمه باشد نه جمله طولانی.
آخرین راه برای اعمال کد، انتخاب آخرین کدی است که نام گذاری شده است.

کد‌ها‌ی اعمال شده از طریق همان قسمت Code System قابل ویرایش و حذف است.

نمونه

مقاله مدل پارادایمی‌‌مدیریت جهادی با استفاده از نظریه داده بنیاد

نویسندگان در این پژوهش به‌دنبال شناسایی و تبیین ابعاد مدیریت جهادی در قالب الگویی نظام‌مند و با بهره‌گیری از نظریه داده‌بنیاد بودند. یافته‌های کیفی تحقیق به‌وسیله نرم افزار MAXQDA تحلیل شده است.

منابع

کتاب مرجع پژوهش، چاپ دوم، اردیبهشت 1400.