بررسی مدل‌ها و نظریه‏‌ها

رئوس مطالب:

بررسی مدل‌ها و نظریه‏‌ها

مدل‌ها و نظریه‌ها، تحقیق در علوم انسانی اغلب شكلی از یك مدل نظری، سلسله‌مراتب مفهومی یا دیدگاه نظری بر پدیده موردتحقیق است. شکل‌گیری یك نظریه یا یك مدل ممكن است براساس نقد یا توسعه نظریه‌ها یا مدل‌های موجود باشد. نقطه مشترك برای آغاز پروژه تحقیقی كه هدفش شکل‌گیری نظریه‌ها یا مدل‌ها است، اغلب مشاهده مدل‌های نظری، مفاهیم یا نقطه‌نظرات بر روی موضوع ذهنی انتخاب شده است نه موجود. نقطه آغاز دیگر برای این تحقیق این است كه نظریه‌های موجود یا مفاهیم نظری ناكافی یا نادرست هستند.

نظریه و مدل چیست؟

نظریه یک اصل ثابت است که برای توضیح برخی از جنبه‌های جهان طبیعی ایجاد شده است. نظریه‌ها برای توضیح، پیش‌بینی و درک پدیده‌ها و در بسیاری از موارد برای به چالش کشیدن و گسترش دانش موجود، در محدوده مفروضات مرزی انتقادی، فرموله می‌شوند. یک چارچوب نظری شامل مفاهیم، همراه با تعاریف آنها، و نظریه یا نظریه‌های موجود است که برای مطالعه خاص شما استفاده می‌شود. چارچوب نظری باید درک نظریه‌ها و مفاهیم مرتبط با موضوع مقاله تحقیقاتی شما را نشان دهد و آن را به زمینه‌های گسترده‌تر دانش در کلاسی که می‌گذرانید مرتبط می‌کند.

داشتن یک نظریه به شما کمک می‌کند تا محدودیت‌های آن تعمیم‌ها را شناسایی کنید. یک چارچوب نظری مشخص می‌کند که کدام متغیرهای کلیدی بر یک پدیده مورد علاقه تأثیر می‌گذارند. یک نظریه خوب در علوم اجتماعی به دلیل ماهیت کاربردی اش دقیقاً به این دلیل ارزش دارد که یک هدف اصلی را برآورده می‌کند: توضیح معنا، ماهیت و چالش‌های یک پدیده، که اغلب در دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، تجربه شده اما غیرقابل توضیح است. تا بتوانیم از آن دانش و درک استفاده کنیم تا به روش‌های آگاهانه‌تر و مؤثرتر عمل کنیم.

یک مدل نظری جزء حیاتی پروژه‌های تحقیقاتی موفق است. محققان و دیگر متخصصان اغلب مدل‌های نظری را برای چارچوب‌بندی استدلال خود و پشتیبانی از فرآیند تفسیر خود در نظر می‌گیرند. یادگیری دانش بنیادی در مورد آنها بسیار مهم است تا بتوانید تعیین کنید کدام جنبه‌ها ممکن است برای گنجاندن در تحقیق خود مفید باشند. یک مدل نظری چارچوبی است که محققان برای ساختار یک فرآیند مطالعه و برنامه‌ریزی نحوه نزدیک شدن به یک تحقیق خاص ایجاد می‌کنند. ایجاد یک مدل نظری معمولاً شامل تجزیه و تحلیل ادبیات موضوع، از جمله مطالعات تحقیقاتی قبلی و مقالات مجلات است. پژوهشگران اغلب یک توضیح مکتوب از یک مدل نظری را در بخش ابتدایی پایان‌نامه یا سند مشابه قرار می‌دهند تا خواننده بتواند زمینه بیشتری را به دست آورد.

تمایز بین نظریه‌ها و مدل‌ها مبهم است. از آنجایی که مدل‌ها اغلب محتوای نظری دارند و نظریه‌ها اغلب توسط مدل‌ها بیان می‌شوند، گاهی اوقات این اصطلاحات مترادف استفاده می‌شوند. الگوهای داده‌ها ممکن است نظریه‌ها و یا مدل‌هایی را پیشنهاد کنند که مورد دوم مستلزم اعتبارسنجی در برابر واقعیت‌ها است. بنابراین، این شکل از توضیح علمی ‌از داده به نظریه، از نظریه به مدل، و از مدل دوباره به داده حرکت ‌می‌کند. نظریه‌ها گزاره‌های توجیهی قابل قبولی هستند که برای مرتبط ساختن علل احتمالی به اثرات آنها ابداع شده‌اند. به طور کلی، مدل‌ها بازنمایی شماتیکی از واقعیت یا دیدگاه فرد از یک جهان ممکن هستند، که برای بهبود درک فرد از جهان و یا پیش‌بینی ساخته می‌شوند. بنابراین مدل‌ها حد وسط بین نظریه و داده‌ها هستند. مدل‌های بدون نظریه در تحقیقات کاربردی رایج هستند و می‌توانند برای هموارسازی، درون‌یابی و برون‌یابی مفید باشند. با این حال، اگر کسی بخواهد بفهمد جهان چگونه کار ‌می‌کند، باید از نظریه‌ها و مدل‌ها در ترکیب استفاده کرد.

نقش‌هایی که به وسیله یک نظریه ارائه می‌شوند

نظریه‌ها را به عنوان مبنای مفهو‌می‌برای درک، تحلیل و طراحی راه‌هایی برای بررسی روابط درون سیستم‌های اجتماعی در نظر بگیرید. نقش‌های زیر به وسیله یک نظریه ارائه می‌شوند:

ابزارهایی که به وسیله آنها می‌توان داده‌های تحقیقاتی جدید را برای استفاده در آینده تفسیر و کدگذاری کرد.
پاسخ به مشکلات جدیدی که هیچ استراتژی راه حلی از قبل شناسایی نشده است.
ابزارهایی برای شناسایی و تعریف مشکلات تحقیق.
ابزاری برای تجویز یا ارزیابی راه‌حل‌های مسائل پژوهشی.
روشی که به ما می‌گوید برخی از حقایق در میان دانش انباشته شده مهم هستند و کدام حقایق مهم نیستند.
ابزارهایی برای دادن تفاسیر جدید و معنای جدید به داده‌های قدیمی.
ابزاری برای شناسایی موضوعات مهم جدید و تجویز حیاتی‌ترین سؤالات تحقیق.

چرا ساخت یک مدل نظری مهم است؟

در اینجا چند دلیل کلیدی وجود دارد که چرا ساخت یک مدل نظری مهم است:

منبعی برای تفسیر داده‌ها فراهم می‌کند: توسعه سیست‌می‌برای تجزیه و تحلیل داده‌هایی که در طول یک فرآیند مطالعه جمع‌آوری می‌کنید، اغلب مفید است تا بتوانید نتایج دقیق‌تری ایجاد کنید. یک مدل نظری می‌تواند روشن کند که کدام داده‌ها می‌توانند به پرس و جوی تحقیقاتی شما بهتر رسیدگی کنند.
پژوهش را در یک زمینه وسیع‌تر قرار می‌دهد: یک مدل نظری معمولاً محقق را ملزم می‌کند که کار دیگران را قبل از شکل‌گیری ایده‌های خود بررسی کند. این فرآیند ‌می‌تواند به شما کمک کند تا تحقیقات مرتبط و مفیدی را برای رشته خود ابداع کنید و زمینه‌هایی را که ممکن است نیاز به بررسی دقیق‌تری داشته باشند شناسایی کنید.
تمرکز فرآیند تحقیق را محدود می‌کند: ایجاد یک مدل نظری می‌تواند به شما کمک کند حوزه‌هایی از تحقیق را که مورد علاقه شما هستند تعیین کنید یا فرصت‌هایی را برای تجزیه و تحلیل بیشتر فراهم کنید. همچنین می‌تواند مشخص کند که کدام نویسندگان می‌توانند اطلاعات مفیدی را ارائه دهند و به شما امکان می‌دهد اولویت‌بندی کنید.
به خوانندگان این امکان را ‌می‌دهد که زمینه پروژه را درک کنند: گنجاندن یک مدل نظری در تحقیقات منتشر شده ‌می‌تواند به خوانندگان آینده، از جمله همکاران یا ذینفعان، اجازه دهد تا درک کنند که چگونه رویکرد تحقیق شما رویه‌ها و نتایج کلی مطالعه شما را مطلع می‌کند.

چه کسانی از مدل نظری استفاده می‌کنند؟

نمونه‌های زیر را از متخصصانی که از مدل‌های نظری استفاده می‌کنند در نظر بگیرید:

دانشمندان علوم اجتماعی: دانشمندان علوم اجتماعی می‌توانند از مدل‌های نظری برای مطالعه پدیده‌های مختلفی استفاده کنند که مردم اکنون یا قبلاً در گذشته با آن‌ها مواجه شده‌اند. نظریه‌های آنها ‌می‌تواند زمینه‌های مه‌می‌را برای رفتار انسان در موقعیت‌های مختلف فراهم کند، از جمله اینکه چه عواملی ممکن است در فرآیند تصمیم‌گیری دخیل باشند یا اینکه چگونه با یک محیط فرهنگی در حال تغییر سازگار شوند.
متخصصان آموزشی: متخصصان آموزشی می‌توانند از یک مدل نظری برای مطالعه عادات دانش آموزان در مؤسسات برای توسعه بهترین شیوه‌ها برای برنامه‌های درسی کلاس استفاده کنند. از آنجایی که اولویت‌ها و الزامات مؤسسات آموزشی می‌تواند در طول زمان تغییر کند، یک مدل نظری می‌تواند به این متخصصان کمک کند تا زمینه‌های بهبود را شناسایی کرده و فرضیه‌های جایگزین را برای رسیدگی به آنها در نظر بگیرند.
محققان بازاریابی: محققان بازاریابی می‌توانند از یک مدل نظری برای مطالعه جمعیت شناختی و ترجیحات یک پایگاه مشتری استفاده کنند و سپس فرضیه‌هایی در مورد استراتژی‌های تبلیغاتی ایجاد کنند. آنها اغلب شیوه‌های تحقیقاتی خود را با استفاده از نظریه‌های بازاریابی قبلی چارچوب‌بندی می‌کنند و به آنها امکان می‌دهد دقیق‌تر و کارآمدتر شوند. همچنین می‌تواند به بازاریابان کمک کند تا تحقیقات آماری را بهتر در تجزیه و تحلیل خود بگنجانند، زیرا یک فرآیند مدل‌سازی نظری ممکن است، دستورالعمل‌های مفیدی برای قرار دادن اطلاعات عددی در یک زمینه ارائه دهد.

نمونه تحقیق با هدف بررسی مدل‌ها و نظریه‌ها

دکتر اصغر افتخاری، جامعه‌شناس سیاسی و استاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام است. وی از نخستین کارشناسان حوزه مطالعات امنیتی در ایران است که نظریه امنیت ایجابی را ارائه داده است. معرفی کتاب امنیت دکتر افتخاری از قرار زیر است:

کتاب امنیت از مجموعة مفاهیم بنیادین علوم انسانی اسلا‌می‌است که با هدف بررسی و تحلیل عمده‌ترین مفاهیم درون دینی و برون‌دینی در این زمینه منتشر شده است. موضوع این کتاب، بحث دربارة «چیستی و اصول حاکم بر نظریة اسلا‌می‌امنیت» است. کتاب با هدف موضوع‌شناسی، شاخت مرزهای نظریة اسلا‌می‌امنیت و ترسیم الگوی مفهو‌می‌تازه از امنیت، طبق اصول اسلا‌می‌نگاشته شده است. زبان اثر روان و به شیوة علمی ‌تحلیلی است و بنا به ضرورت مباحث، مستند به آیات و احادیث است. ویژگی شاخص اثر، ارائة نظریات تازه در حوزة مباحث مطرح شده است.

منابع: